Joods Utrecht

Utrecht sloot lang de poorten voor Joden. Pas in 1789 verleende de stad Joden het recht op inwoning en met de komst van een eigen begraafplaats en synagoge kon het Joodse leven echt gestalte krijgen. Maar wie waren de mensen die zich in de stad vestigden? Van de eerste sappelaars, die met kruiwagens vol kleine handel uit Maarssen kwamen, tot prof. dr. Leonard Salomon Ornstein, de internationaal befaamde natuurkundige, ruim een eeuw later. Een voorzanger uit Odessa die met melancholieke melodieën de synagoge treurig stemde en zijn jonge opvolger met een kraakheldere stem, die tot in de oorlogsjaren hoorbaar bleef. De cateraar, die met aluminium pannetjes vol kosjere kost door het centrum snelde en de statige advocaat mr. Jakob Hamburger, die met veel liefde zijn gemeenschap leidde. De geschiedenis van Joods Utrecht is de geschiedenis van een kleine gemeenschap, die zich aanpaste, maar zichzelf bleef, in voor- en tegenspoed.

Wie denkt aan Joden in Utrecht, denkt vaak aan slachtoffers, namen in steen gegrift, monumenten waarbij we op 4 mei een krans leggen. Maar de achtergronden bij deze namen gaan vaak verloren; de geschiedenissen en de levens, verhalen van bloei en welvaart, van onderdrukking en herstel. Stilte, al dan niet minachtend of onverschillig, kon Utrecht lange tijd verweten worden. Maar hoewel onderbelicht, is de Joodse geschiedenis van de stad wel degelijk bewaard gebleven en uit vele archieven verrijst nu voor het eerst een breder beeld. Joods Utrecht is een geschreven monument voor een gemeenschap die uitzonderlijke verschrikkingen kende, maar belicht ook juist het Joodse leven van alledag.